مقدمه
پرورش طیور از 75 سال گذشته تا به امروز از حالت سنتی به صنعتی بزرگ در اکثر کشورهای دنیا تبدیل شده است ، طوریکه امروزه فرآورده‌های طیور یکی از اقلام غذایی عمده مردم دنیا و تأمین‌کننده بخش مهمی از پروتئین میباشند.
همراه با رشد کمی صنعت طیور ، رشد کیفی و افزایش راندمان‌های تولید نیز بصورت قابل توجهی افزایش و بهبود یافته‌اند.
انتخاب ژنتیکی ، بهبود در مدیریت و بهداشت ، پیشرفت علم تغذیه و استفاده از افزودنی‌های متنوع و با اثرات مختلف از علل اصلی افزایش راندمان‌های تولید و افزایش عملکرد در طیور بوده‌اند.
تغذیه و مدیریت آن از نظر کیفی و کمی بخش مهمی از این صنعت را شامل می‌گردد . اعمال روش‌های علمی در تغذیه طیور و استفاده از روش‌های جدید در تولید مواد اولیه و خوراک مورد نیاز طیور سبب افزایش هرچه بیشتر بازدهی و کاهش هزینه‌های تولید شده است.
امروزه در جوامع انسانی علاوه بر سعی در تولید غذایی کافی برای انسان از گیاهان ، میکروارگانیزمها، حیوانات فارمی و از جمله طیور ، غذای تولید شده از نظر کیفیت ، سالم‌بودن و قیمت باید مورد توجه قرار گرفته و بعلاوه ، تولید با کمترین آسیب به محیط زیست صورت پذیرد .
افزایش آگاهی در میان جوامع انسانی از نوع و روش‌های تولید غذا ، نگرانی از تغییر اکوسیستم و شناخت بیشتر از بیماریهای قابل انتقال از فرآورده‌های غذایی و از جمله طیور به انسان ، سبب وضع و باجراء گذاشتن قوانین متعددی در اکثر کشورها شده است.
باتوجه به رشد جمعیت انسانی که تا 25 سال آینده به حدود 9 میلیارد نفر رسیده و احتمالاً از سال 2075 متوقف خواهد شد، نیاز به رشد سالیانه 2درصد در صنعت طیور برای تأمین نیازهای غذایی انسان، خواهد بود.
طبق آنچه که برآورد شده است هم‌اکنون رشد صنعت طیور در دنیا حدود 2درصد و در کشورهای در حال رشد 5/2 تا 3درصد میباشند.
از طرف دیگر برخلاف تصور سالهای گذشته ، اینکه امروز بتوان با استفاده از هر روش و هر وسیله‌ای به تولید بیشتر در صنعت طیور دست یافت امری مردود بوده و سالم‌بودن آنچه که برای تغذیه انسانی مورد استفاده قرار می‌گیرد باضافه حداقل آسیب‌رسانی به محیط زیست جزو اولویت‌های اصلی تولید قرار گرفته‌اند.
به منظور دست‌یابی به هدف تولید غذای سالم برای انسان ، از سالهای دور قوانین و مقررات زیادی بویژه در کشورهای رشد یافته وضع ، و این قوانین دایماً در حال بازنگری و تغییر میباشند . شکی نیست که با رشد بیشتر از 2درصد صنعت طیور کشورهای در حال رشد ، وضع قوانینی که بتواند با شرایط موجود سازگاری داشته و ضمناً سالم‌ترین غذا را برای افراد خود تأمین کند باید از اولویت‌های قانون‌گذاران این کشورها باشد.
در رابطه با وضع قوانین مورد اشاره ، قوانین استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها ، محرکهای رشد آنتی‌بیوتیکی ( AGPs ) و تعدادی از ترکیبات شیمیایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند.
بعنوان مثال ، بعد از 50 سال استفاده مداوم از محرکهای رشد آنتی‌بیوتیکی، استفاده از این مواد در صنعت طیور، بطور کامل از سال 1986 در سوئد، 1999 در سوئیس و از سال 2005 به بعد در اتحادیه اروپا منع گردید و قانون منع استفاده از coccidiostats و histomonostats از سال 2012 باجراء در خواهد آمد . در کشورهایی مثل آمریکا که منع استفاده از این ترکیبات در حال حاضر باجراء در نیامده است بعلت فشار افکار عمومی ، برخلاف گذشته سعی میشود :
مصرف AGPsرا کاهش دهند طوریکه هم اکنون استفاده از این نوع محرک های رشد در بیش از 40 درصد مرغداریها متوقف شده است.
از مناسب‌ترین نوع استفاده کنند.
از مصرف در جیره‌های پایانی خودداری کنند.
استفاده از افزودنی‌های خوراک در صنعت طیور
افزودنی‌های خوراک در صنعت طیور بسیار متنوع و هر کدام با هدف خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تاکنون بیش از 150 نوع افزودنی شناخته شده و به روش‌های مختلف طبقهبندی شده‌اند . بعنوان مثال در آخرین طبقهبندی اتحادیه اروپا تمام افزودنی‌ها در 4 طبقهبندی قرار می‌گیرند که شامل تمام افزودنی‌های با و یا بدون ارزش غذایی میباشند.
از میان قوانین وضع شده برای تولید غذای سالم از گله سالم ، قوانین مربوط به استفاده از ترکیبات شیمیایی ، آنتی‌بیوتیک‌ها و محرکهای رشد آنتی‌بیوتیکی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند و لذا صنعت طیور بعد از 50 سال استفاده از این‌گونه ترکیبات می‌بایستی از ترکیباتی استفاده کند که بتوانند جایگزین ترکیبات منع شده قبلی گردند.
با منع استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر ترکیبات شیمیایی، از حدود دو دهه گذشته ، تحقیقات بسیار گسترده‌ای صورت گرفته است تا بتوان خلاء بوجود آمده از منع استفاده از ترکیبات قبلی را پر کرد.
در این رابطه تعدادی ترکیبات جدید و اکثراً با منشاء گیاهی تولید و دسترس صنعت طیور قرار گرفته‌اند که بطور کلی بنام newly emerging feed additives یا افزودنی‌های خوراکی نو پدید نامگذاری شده‌اند. این ترکیبات هم‌اکنون بصورت گسترده‌ای در صنعت طیور دنیا و بویژه در کشورهایی که منع کامل استفاده از ترکیبات قبلی باجراء در آمده است مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در اینجا لازم است اشاره شود که باتوجه به موقعیت بوجود آمده از نظر نیاز به مصرف افزودنی‌های نو پدید از یکطرف و وجود تنوع در آنها از طرف دیگر ، تعدادی از تولیدکنندگان با اطلاع‌رسانی نادرست و با استفاده از عدم آگاهی کامل مصرف‌کنندگان ، تبلیغات گسترده‌ای را برای فروش محصولات خود انجام میدهند.
مسلماً عدم آگاهی کامل از اثرات و اهداف مصرف این‌گونه افزودنی‌ها می‌تواند علاوه بر اینکه نتیجه‌ای مثبت در دست‌یابی به اهداف مورد نظر را بدنبال نداشته باشد ، حداقل ضرر و زیان ناشی از انتخاب نادرست و مصرف نابجای این ترکیبات افزایش هزینه تولید خواهد شد.
علل عمده تولید و نیاز به مصرف افزودنی‌های نو پدید
- منع مصرف و یا اجبار در کاهش مصرف ترکیبات شیمیایی ، آنتی‌بیوتیک‌ها ، محرکهای رشد آنتی‌بیوتیکی ، کوکسیدیواستات‌ها و هستیومونواستا‌ت‌ها ، در آینده .
- جلوگیری از بروز عوارض گوارشی و متابولیکی ناشی از افزایش رشد و عملکرد در نژادهای امروزی.
- تولید گله‌های سالم‌تر و عاری از بیماریها .
- تولید غذای سالم‌تر برای انسان .
- جلوگیری و یا کاهش تغییرات زیست محیطی .
انواع افزودنی‌های نو پدید
مهمترین انواع افزودنی‌های نو پدید که بویژه بعد از به اجراء درآمدن قوانین منع استفاده از ترکیبات آنتی‌بیوتیکی و شیمیایی، تولید و در دسترس صنعت طیور قرار گرفته‌اند عبارتند از :
- خنثی‌کننده‌های مایکوتوکسین‌ها یا Mycotoxin absorbing substances
Mycotoxin decomposing enzymes
- پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها
Probiotics (Direct-fed microbials) and prebiotics
- سین‌بیوتیک‌ها ( مجموعه پروبیوتیک + پری‌بیوتیک )
Synbiotic (probiotic+prebiotic)
4- اسیدهای آلی Organic acids/feed acidifiers
5- آنزیم‌ها Enzymes
6- ترکیبات فایتوژنیک و محرکهای رشد طبیعی ، اسیدهای ضروری ، ترکیبات معطر گیاهی ، فیتوبیوتیک‌ها .
Phytogenic feed additives,NGPs,essential oils,herbs,spices,phytobiotics.
و بالاخره ترکیباتی که احتمالاً در آینده تولید و مورد استفاده قرار خواهند گرفت از جمله :
Bacteriocins 1- باکتریوسین‌ها
Bacteriophages 2- باکتریوفاژها