از دکتر سورن پزشکیان

 

جوش شیرین هم اکنون در مرغداریهای گوشتی اکثر کشورها به مصرف میرسد و مقدار مؤثر آن 2 تا 3 کیلوگرم در یک تن دان میباشد.

 

مقدمه

بی کربنات سدیم یا جوش شیرین ( NaHco3 ) دارای 27.09 درصد سدیم و 71.91 درصد بی کربنات بوده و فاقد یون کلر (-Cl) میباشد.

در آمریکا، جوش شیرین بعنوان ترکیب بی ضرری که قابل استفاده در غذای دام و طیور است شناخته شده و توسط FDA نیز مورد تایید قرار گرفته است.

برای شناخت اثرات مثبت استفاده از جوش شیرین در غذای طیور، آزمایشات متعددی در طی سالها توسط پژوهشگران صورت گرفته است که به چند مورد از این آزمایشات و روش عملی استفاده از جوش شیرین در مرغداریهای گوشتی، اشاره میشود.

Mongin در سال 1968 از این ترکیب بعنوان ماده‌ای که قادر بر تأمین سدیم و بی کربنات مورد نیاز طیور بوده و PH خون را تثبیت میکند، نام برده است.

Damron  در آزمایش خود در سال 1986 نتیجه می گیرد که سدیم موجود در جوش شیرین به‌اندازه سدیم نمک، قابل استفاده برای طیور می باشد، ولی به این نکته نیز اشاره می کند که در صورت جایگزین کردن درصدی از نمک با جوش شیرین در دان، درصد کلر از نظر وزنی حدود 1.5 برابر کاهش خواهد یافت. ( با توجه به اینکه  وزن اتمی کلر حدود 1.5 برابر سدیم  میباشد ).

پژوهشگر دیگری بنام Baker و همکارانش در سال 1979 اعلام کردند که جوش شیرین به مقدار 1.5 درصد در فرمول مخلوط کریستال اسید آمینه استانداردی که در ایالت ایلی نوی آمریکا به مصرف طیور میرسد، باید وجود داشته باشد.

آنتی کوکسیدیال ( ضد کوکسیدیوز ) موننزین ( Monensin ) در دوزهای بالاتر از پیشنهادی، سبب کاهش سدیم  می شود. .Jensen در سال 1982 نشان داد که در چنین مواقعی، افزودن سدیم قادر به رفع کمبود این یون نمی شود ولی جوش شیرین می تواند این کمبود بوجود آمده را بر طرف کند.

در این آزمایش، مقدار 160 گرم موننزین در یک تن دان ( 160 PPM ) و بی کربنات سدیم، کربنات پتاسیم و نمک مورد آزمایش قرار گرفتند.

افزودن جوش شیرین سبب افزایش قابل ملاحظه رشد در 4 هفتگی گردید. بی کربنات پتاسیم اثر کمتری در مقایسه با جوش شیرین در بهبود رشد داشته و نمک تأثیر مثبتی را بهمراه نداشت.

در یک بررسی که توسط Merrill از چگونگی وضعیت مصرف جوش شیرین در مزارع پرورش نیمچه های گوشتی در اروپای غربی بعمل آمده و در سال 1993 نتایج آن اعلام گردید، نشان میدهد که در اکثر این مزارع، بی کربنات سدیم مورد استفاده قرار میگیرد. این بررسی همچنین نشان داد که در فرمول های دانی که علاوه بر کنجاله سویا، پودر ماهی نیز مورد استفاده قرار میگیرد، مقدار 2 کیلوگرم بی کربنات سدیم به‌اضافه یک کیلوگرم نمک بمصرف میرسد، ولی مقدار مصرف بی کربنات سدیم در فرمول دان بدون استفاده از پودر ماهی تا 4 کیلوگرم نیز میباشد.

 

مقدار مناسب و مؤثر جوش شیرین در دان

علاوه بر آزمایشات فارمی اشاره شده، آزمایشی نیز در دو مرکز پژوهشی در ایالت های مریلند و کلرادو در آمریکا  ( PARC و CQR ) بمدت دو سال صورت گرفت تا مقدار بی کربنات سدیم قابل استفاده در غذای طیور از نظر مناسب ترین وزن، مشخص گردد.

در این آزمایش، نژادهای مورد استفاده شامل مرغ و خروس راس و خروس پترسون و مرغ آربرآکرز بوده اند. فرمول‌های دان بر اساس کنجاله سویا و ذرت تهیه شده و نیازها و از جمله سدیم، بر اساس مشخصات جداول NRC  تنظیم شده‌اند.

پیش دان تا سن 21 روزگی، رشد دان تا سن 41 روزگی و پس دان تا سن 46 روزگی مورد استفاده گروههای مورد آزمایش قرار گرفتند. در این فرمولها، با افزودن مقادیر متفاوت جوش شیرین به دان، از مقدار ذرت به همان اندازه کسرگردید و با توجه به درصد سدیم در جوش شیرین ( 27 درصد )، با افزودن یک درصد از این ماده در دان، درصد سدیم 0.27 اضافه گردید.

در یکی از این مراکز پژوهشی، در سن14روزگی با خورانیدن اووسیست‌های Acvervulina . E ، Maxima . E ، Tenella . E ، Challenge  نیز به عمل آمد و در طی آزمایش، برای جلوگیری از آلودگی‌های متقابل، روش‌های   قابل قبول متداول نیز برای این منظور بکار برده شدند.

در هر دو مرکز، در سن 21 روزگی، روده ها از نظر ضایعات کوکسیدیوزی مورد بررسی قرار گرفتند و بعد از بررسی ضایعات در 4 قسمت مختلف روده‌ها، از روش 5 امتیازی ( 0 تا 4 ) برای طبقه بندی ضایعات استفاده گردید.

بر اساس این طبقه بندی، ضایعات بدین صورت طبقه بندی می‌شوند.

صفر= عادی و بدون ضایعه      1= ضایعات بسیار کم      2= ضایعات متوسط       3= ضایعات شدید

4= ضایعات بسیار شدید.

جدول شماره یک نتایج آزمایش در یکی از این مراکز تحقیقاتی ( CQR ) را نشان می دهد.

جدول شماره یک – اثر مصرف جوش شیرین در مقادیر متفاوت 1 تا 4 کیلوگرم در یک تن دان در ضایعات حاصل ازکوکسیدیوز در 19 روزگی و عملکرد، در مرکز تحقیقاتی  CQR .

آزمایشات

1

 امتیاز ضایعات ناشی از کوکسیدیوز وزن در آخر دوره راندمان تبدیل غذایی تلفات تلفات ناشی از آسیت یا SDS

2

راندمان تبدیل با در نظرگرفتن تلفات
کیلوگرم کیلوگرم / کیلوگرم درصد درصد
گروه شاهد 1.771 2.271 1.951 6.183 5.345 1.859
یک کیلو جوش شیرین   در یک تن دان 1.646 2.271 1.952 6.213 5.261 1.861
دو کیلو جوش شیرین   در یک تن دان 1.458 2.299 1.904 4.659 3.589 1.836
سه کیلو جوش شیرین    در یک تن دان 1.417 2.284 1.928 5.952 5.119 1.840
چهار کیلو جوش شیرین در یک تن دان 1.312 2.294 1.944 5.602 4.643 1.861

 

 

  • مقدار سالینومایسین در دان 50 گرم در یک تن بوده است.
  • SDS مخفف کلمه Sudden  Death   Syndrome  یا سکته قلبی و مرگ ناگهانی میباشد.

با بررسی جدول شماره یک مشخص می گردد که گروه استفاده کننده از جوش شیرین به مقدار 2 کیلوگرم در یک تن دان به‌اضافه سالینومایسین ( نوعی ترکیب آنتی کوکسیدیال یا ضد کوکسیدیوز )، وزن و راندمان تبدیل غذایی در مقایسه با سایر گروههای این آزمایش بهبود قابل ملاحظه داشته است. در این آزمایش بعلاوه  مشخص گردید که کمترین ضایعات ناشی از کوکسیدیوز با مصرف 4 کیلو گرم جوش شیرین در یک تن دان وجود داشته است.

 

جدول شماره 2 اثرات مصرف جوش شیرین در رطوبت بستر و وزن لاشه را بعد از کشتار نشان میدهد.

 

جدول شماره دو – اثر مصرف جوش شیرین در مقادیر متفاوت 1 تا 4 کیلوگرم در یک تن دان در رطوبت بستر و وزن لاشه کشتارشده و در مرغ های نژاد آربرآکرز و خروس های پترسون در مرکز تحقیقاتی  CQR .

 

آزمایشات رطوبت بستر لاشه خشک لایه چربی خشک لاشه سرد شده سینه
درصد درصد وزن زنده درصد وزن لاشه سرد  شده .1
گروه شاهد 16.91 65.36 4.08 67.32 17.57
یک کیلوگرم جوش شیرین  در یک تن دان 16.5 – – – –
دو کیلوگرم جوش شیرین    در یک تن دان 17.09 65.65 3.69 67.45 17.76
سه کیلوگرم جوش شیرین در یک تن دان 17.38 – – – –
چهار کیلوگرم جوش شیرین در یک تن دان 16.87 65.42 3.95 67.25 17.88

 

  • بیشترین اختلاف در این جدول مربوط به درصد وزن گوشت سینه در لاشه سرد شده میباشد.

 

جدول شماره 3 نتایج مرکز تحقیقاتی دوم ( PARC ) را که در آن در تعدادی از گروهها را که در سن 14 روزگی اووسیست از راه دهانی دریافت کرده بودند، نشان می دهد. ( Challenge )

 

 

جدول شماره سه – اثر مصرف جوش شیرین در مقادیر متفاوت 1 تا 4 کیلوگرم در یک تن دان در ضایعات کوکسیدیوزی در سن 21 روزگی و عملکرد در آخر دوره آزمایش ( 46 روزگی ) در گروههایی که از راه دهانی اووسیست دریافت نکرده بودند، در مرکز تحقیقاتی  PARC .

 

آزمایشات امتیاز ضایعات ناشی از کوکسیدیوز 1 وزن زنده راندمان تبدیل غذایی با در نظر گرفتن تلفات تلفات
کیلوگرم کیلوگرم/کیلوگرم درصد
گروه دریافت نکرده اووسیست  
شاهد 2.281 1.986 1.877 5.398
یک کیلو جوش شیرین در یک تن دان 2.469 1.975 1.854 3.977
دو کیلو جوش شیرین در یک تن دان 1.344 1.979 1.831 2.699
سه کیلو جوش شیرین در یک تن دان 1.125 1.993 1.816 2.557
چهارکیلو جوش شیرین در یک تن دان 1.219 2 1.824 4.261
گروه دریافت کننده اووسیست  
شاهد 3.656 1.925 1.895 5.114
یک کیلو جوش شیرین در یک تن دان 2.625 1.971 1.875 5.114
دو کیلو جوش شیرین در یک تن دان 1.781 1.985 1.844 4.261
سه کیلو جوش شیرین در یک تن دان 2 1.95 1.850 3.693
چهارکیلو جوش شیرین در یک تن دان 1.438 1.982 1.829 3.409
میانگین دو گروه  
شاهد 2.696 1.943 1.886 5.256
یک کیلو جوش شیرین در یک تن دان 2.547 1.973 1.865 4.545
دو کیلو جوش شیرین در یک تن دان 1.562 1.982 1.838 3.480
سه کیلو جوش شیرین در یک تن دان 1.562 1.971 1.833 3.409
چهارکیلو جوش شیرین در یک تن دان 1.328 1.995 1.826 3.835

 

  • ضایعات ناشی از کوکسیدیوز در هر دو گروه اووسیست مصرف شده از راه دهان و یا اووسیست مصرف نشده با مصرف جوش شیرین کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است.

در تمام  این آزمایشات، مصرف 2 کیلوگرم جوش شیرین در یک تن دان همراه با موننزین و سالینومایسین  ( دو ماده ضد کوکسیدیوز یا آنتی کوکسیدیال ) سبب پیشگیری مؤثر از کوکسیدیوز شد ( اثر سینرژیسم).   به عبارت دیگر، جوش شیرین را می توان ترکیبی دانست که سبب افزایش قدرت فعالیت ضد کوکسیدیوزی این   آنتی‌کوکسیدیال‌ها ( موننزین و سالینومایسین ) میشوند. پیشگیری مؤثرتر از کوکسیدیوز به نوبه خود، سبب کم شدن ضایعات روده‌ای میشود که نتیجه آن هضم و جذب بهتر و بیشتر غـذا شده و راندمان تبدیل غذایی بهتر و رشد بیشتر را سبب میشود.

در مورد اثر جوش شیرین در پیشگیری از کاهش ضایعات روده‌ای، نظر   Augustineرا نیز نباید از نظر دور داشت. بر طبق عقیده  Augustine ، وجود جوش شیرین در دان، سبب تهاجم سریع تر اووسیست‌ها به  دیواره روده‌ها میشود و بدنبال این تهاجم، ایمنی در برابر اووسیست‌ها نیز سریع‌تر و در سنین اولیه جوجه بوجود می‌آید. ایمنی حاصله در اوائل دوره پرورش به نوبه خود سبب جلوگیری از ابتلاء نیمچه‌ها به کوکسیدیوز میشود که در نتیجه رشد و راندمان تبدیل غذایی نیز بهبود می یابد.

نتیجه و موارد استفاده

  • بی‌کربنات سدیم یا جوش شیرین بطور گسترده‌ای در صنعت طیور گوشتی اکثرکشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد .

2- مصرف جوش شیرین همراه با آنتی‌کوکسیدیال‌های آینوفور ( موننزین – سالینومایسین ) سبب پیشگیری بهتر از کوکسیدیوز در مقایسه با مصرف این آنتی‌کوکسیدیال‌ها به تنهایی و بدون استفاده از جوش شیرین میشود. (اثرسینرژیسم )

3- در مورد اثر سینرژیسم جوش شیرین با آنتی‌کوکسیدیال‌ها، مشخص نیست که آیا یون سدیم (  Na+) و یا بی‌کربنات (  Hco3) هر کدام به تنهایی و یا با هم اثر می‌کنند.

4- در صورت استفاده از جوش شیرین در دان نیمچه‌های گوشتی، 2 تا 3 کیلوگرم در یک تن دان بیشترین تأثیرات مثبت را بهمراه می‌تواند داشته باشد.

5- در تمام گروههای مورد آزمایش که جوش شیرین با آنتی‌کوکسیدیال‌های موننزین و سالینومایسین مصرف شد ، بهبود عملکرد بوجود آمد.

6- مرغ و خروس‌های نژاد راس در مقایسه با مرغ آربرآکرز و خروس پترسون، از بهبود عملکرد بیشتری برخوردار بود.

 

Reference : J . A . P . R .    Volume 8 .  Number 1  /  Pages  89-99