از دکتر سورن پزشکیان
مقدمه
بعد از خارج شدن جوجه از تخم مرغ و همزمان با شروع تغذیه دهانی ، تغییرات عمده‌ای در نوع مواد غذایی دریافتی توسط جوجه بوقوع می‌پیوندد ، لذا روزهای آخر قبل از هچ و چند روز اول بعد از هچ و مدیریت تغذیه در این مدت ، در عملکرد و ماندگاری جوجه‌ها از اهمیت زیادی برخوردارند .
دستگاه گوارش جوجه در بدو تولد که باقی مانده زرده نیز بدان متصل است از رشد کامل برخوردار نیست و بنابر این قادر به استفاده کامل از مواد کربوهیدراته و اسیدهای آمینه نمی‌باشد . با استفاده از ذخیره محدود مواد غذایی زرده، دستگاه گوارش جوجه بلافاصله بعد از هچ دچار تغییرات سریعی میشود تا بتواند سریعاً قادر به هضم و جذب مواد غذایی گردد .
جوجه‌هایی که دیرتر هچ میشوند با توجه به جذب بیشتر محتویات کیسه زرده در مرحله قبل از تولد و به تبع آن کم بودن ذخیره مواد مغذی موجود در آن ، ممکن است از ماندگاری یا عملکرد پائین‌تری برخوردار باشند .
عللی که بعد از هچ سبب دسترسی دیرتر جوجه به آب و یا دان شوند مثل واکسیناسیون ، نوک چینی ، مدت حمل طولانی و غیره ، سبب کاهش وزن بیشتر جوجه و افزایش حساسیت به بیماریها میشوند . در این شرایط بطور متوسط 2 تا 5 درصد از جوجه‌ها معمولاً در روزهای اولیه تلف شده و جوجه‌های باقی مانده نیز اگرچه به رشد ادامه میدهند ولی از رشد یکنواخت و مطلوبی برخوردار نخواهند شد که نتیجه آن در نهایت وجود گله‌ای با رشد کم و غیر یکنواخت و بازدهی کم خواهد بود .
با توجه به کاهش تدریجی مدت زمان دوره پرورش نیمچه گوشتی و در نتیجه افزایش اهمیت نسبت مدت زمان تغذیه در روزهای اول به کل مدت دوره پرورش ، امروزه مدیریت تغذیه روزهای اول از اهمیت بیشتری برخوردار گردیده است .
رشد بعد از جوجه‌ریزی و ماندگاری
هم‌چنانکه اشاره شد چند روز قبل از زمان هچ و روزهای اول بعد از هچ تا هفته اول ، دوره ای بحرانی و اهمیت فوق‌العاده‌ای در ماندگاری و عملکرد جوجه‌ها دارند .
شروع تغذیه دهانی از نظر متابولیکی و فیزیولوژیکی ، دوره‌ای انتقالی است که همزمان با استفاده از مواد مغذی زرده که عمدتاً چربی میباشد ، استفاده از مواد غذایی دان نیز که بیشتر پروتئین و کربوهیدرات هستند شروع می‌گردد .
تغییرات در دستگاه گوارش و در دوره انکوباسیون ، حدود سه روز قبل از هچ صورت می‌گیرد . وزن روده کوچک که در روز هفدهم انکوباسیون نسبت به وزن جنین یک درصد میباشد ، در زمان هچ به 3.5 درصد افزایش می‌یابد . تغییراتی نیز در پرزهای روده بوجود آمده و آنزیم‌های گوارشی نیز در این مدت شروع به تولید میشوند .
بلافاصله بعد از هچ ، پیش معده ، سنگدان و روده کوچک رشد بیشتری کرده و در سنین 3 تا 7 روزگی از حداکثر وزن نسبت به سایر اعضاء برخوردار میشوند .
نوع آنزیم‌های گوارشی ترشح شده بعد از هچ نیز بستگی به ترکیب دان دارد .
باقی مانده کیسه زرده که قبل از تولد جوجه به داخل حفره شکمی وارد میشود مهمترین منبع انرژی و تغذیه جوجه تا شروع تغذیه دهانی است . کیسه زرده که حدود 20 درصد وزن جوجه گوشتی در بدو تولد را تشکیل میدهد بعد از هچ سریعاً تحلیل رفته و از روز سوم به بعد تقریباً بطور کامل از بین میرود . جذب و تحلیل کیسه زرده بعد از هچ به دو صورت انجام می‌گیرد . 1- بصورت جذب مستقیم از طریق پرده کیسه زرده و2- انتقال محتویات آن بداخل روده.
تغییراتی که در دستگاه گوارش در مراحل قبل و بعد از هچ و با استفاده از ذخیره انرژی موجود در ترکیب مواد کیسه زرده از نظر فیزیولوژیکی و نوع فعالیت بوجود می‌آید سبب آماده شدن آن برای هضم و جذب دان میشود . از آنجا که روده مهمترین قسمت از دستگاه گوارش برای هضم و جذب میباشد لذا آمادگی و شروع فعالیت هرچه سریع‌تر آن به معنای امکان استفاده هرچه زودتر و بیشتر از دان بوده و سبب بروز حداکثر پتانسیل ژنتیکی گله و افزایش مقاومت آن در برابر عوامل بیماریزا و بیماریها خواهد شد .
تغذیه جوجه بعد از هچ
نوک زدن تخم مرغ و خروج جوجه‌ها از آن در هچری از نظر زمانی بسیار متفاوت میباشد ولی تخلیه جوجه زمانی صورت می‌گیرد که اکثر تخم مرغ‌ها باز شده و هچ به حداکثر رسیده باشد .
با توجه به اختلاف زمان هچ در جوجه‌ها و سایر اعمالی که در جوجه کشی صورت می‌گیرد و با اضافه کردن مدت زمان حمل جوجه به مرغداری ،گاهی جوجه‌ها تا بیشتر از 2 روز بعد از تولد بدون آب و دان می‌مانند. در صورتیکه بعد از مدت زمان اشاره شده که جوجه‌ها به آب و دان دسترسی نداشته‌اند اگر در مرغداری نیز بدون آب و یا دان مانده و یا بعلت ضعف مدیریت ، تغذیه جوجه کامل نباشد سبب افزایش تلفات ، رشد غیر یکنواخت ، افزایش حساسیت به بیماریها و کاهش وزن گله در آخر دوره پرورش خواهد شد .
دسترسی هرچه سریع‌تر جوجه به آب و دان در سالن پرورش ، منجر به تسریع در رشد دستگاه گوارش شده و این امر به‌نوبه خود افزایش اشتها و مصرف دان بیشتر را سبب میشود .
نشان داده شده است که مدیریت نامناسب تغذیه اولیه باعث عدم رشد عضلات و از جمله عضلات سینه شده و در نهایت وزن گله ممکن است در آخر دوره 8 تا 10 درصد کمتر از حد پیش بینی باشد .
تغذیه داخل جنینی
با توجه به تغییرات دستگاه گوارش در مراحل آخر دوره جنینی ، تغذیه در این دوره و قبل از هچ نیز مورد آزمایش قرار گرفته است . تزریق مکمل‌های غذایی شامل کربوهیدرات ، اسیدهای آمینه و غیره بداخل کیسه آمنیون چند روز قبل از هچ ، سبب افزایش وزن جوجه در زمان تولد ، افزایش درصد هچ و کاهش طول مدت پرورش شده است . مکمل غذایی تزریق شده در آمنیون ، از طریق دهان وارد دستگاه گوارش جنین شده و به عبارت دیگر ، تغذیه داخل جنینی جوجه از راه دهان در مرحله قبل از هچ میباشد که با وارد شدن در دستگاه گوارش و تحریک آن ، جوجه را برای تغذیه بعد از تولد آماده می‌کند .
مزایای عمده استفاده از روش تغذیه داخل جنینی و افزایش ذخیره مواد مغذی درجنین ، عبارت از ، افزایش مقاومت در برابر عفونت‌های روده‌ای ، بهبود عملکرد و کاهش هزینه تولید میباشد .
خلاصه و نتیجه‌گیری
- ذخیره انرژی در کیسه زرده جوجه تازه متولد شده در نژادهای اصلاح شده امروزی که از پتانسیل رشد بسیار بالایی برخوردارند کافی نبوده و به تنهایی قادر به تأمین نیازهای غذایی جوجه بعد از هچ نمی‌باشد .
- تأخیر در شروع تغذیه جوجه بلافاصله بعد از هچ با بروز آثار منفی در عملکرد و افزایش تلفات توأم خواهد بود .
- با افزایش مدت زمان تأخیر در شروع تغذیه بعد از هچ ، آثار منفی عملکرد در گله بیشتر و عدم یکنواختی در رشد نیز افزایش خواهد یافت .
- اعمال مدیریت مناسب تغذیه در اوایل دوره پرورش می‌تواند نقش تعیین کننده در بهبود عملکرد گله و کاهش هزینه تولید داشته باشد و بهمین صورت ، مدیریت نامناسب و غیر علمی تغذیه در اوایل دوره پرورش ، پتانسیل ژنتیکی را از نظر عملکرد بشدت تغییر و کاهش خواهد داد .
- با توجه به نیازهای غذایی نژادهای اصلاح شده و برای دستیابی گله‌ها به حداکثر توان ژنتیکی ، امروزه نیاز به استفاده از دان با کیفیت و ارزش غذایی بالاتر در هفته اول کاملاً احساس و باید مورد استفاده قرار گیرد .
- اهمیت تغذیه در شروع تولید در نژادهای امروزی و اثرات آن در تغییر عملکرد به حدی است که حتی تغذیه قبل از تولد و در مرحله جنینی مورد آزمایش قرار گرفته و آثار مثبت آن نیز به اثبات رسیده است .
- به مرغداران توصیه میشود که با توجه به تغییرات ژنتیکی نژادهای امروزی گله‌های گوشتی ، روش‌های علمی و عملی تغذیه جوجه و بویژه تغذیه اولیه را آموزش دیده و ضمناً اهمیت امکانات مورد نیاز برای تغذیه جوجه را مورد توجه قرار دهند .