از مهندس مهناز عسگری

 

مایکوتوکسین ها از مواد تولیدی توسط قارچ ها تحت شرایط مختلف بوده و در همه جای دنیا وجود دارند. این سموم دانه های غلات و بقولات را خصوصاً در مناطق خنک و معتدل آلوده می کنند

 

بیشترین میزان تولید سم در دمای 20 تا 25 درجه بوده و انواع مواد اولیه و خوراک طیور در مزرعه می توانند به این سم آلوده شوند. در میان انواع مایکوتوکسین ها، اکراتوکسین ها موجب بروز مشکلات زیادی در تولیدات دامی هستند. اکراتوکسین از مشتقات ایزوکومارین و محصول اصلی بیشتر گونه های آسپرژیلوس و پنی سیلیوم است. اکراتوکسین A (OTA) فراوانترین و سمی ترین مایکوتوکسین در میان این گروه و از گونه نفروتوکسین ها است که باعث بروز صدمات جدی در کلیه، کاهش تولید، کاهش وزن گیری، کاهش بهره وری خوراک و افزایش شیوع بیماری ها شده و ضمناً توانایی سرکوب سیستم ایمنی را نیز دارد.

بیماریزایی

اکراتوکسین از قوی ترین سموم قارچی در خوراک طیور بوده و از نظر عامل تلفات در طیور، قوی تر از انواع آفلاتوکسین نیز می باشد. در بسیاری موارد مصرف مداوم جیره ای که به مقدار کمی از این نوع سم آلوده است، منجر به تلفات مستقیم نمی شود بلکه با کاهش عملکرد گله موجب ضرر اقتصادی در پایان دوره پرورش خواهد شد. عوارض دیگر آن افت ضریب تبدیل، کاهش رشد، صدمه به بافت های حیاتی بدن و ایجاد غده های سرطانی در مثانه و میزراه می باشد. وجود آن در جیره مرغهای تخمگذار باعث نازک شدن پوسته تخم مرغ، کاهش تولید و افزایش درصد تخم مرغهای حاوی لکه گوشت و خون می شود.  از دیگر اثرات اکراتوکسین افزایش مصرف آب و دفع ادرار به دلیل صدمه به کلیه ها است که باعث خیس شدن بستر و ایجاد مشکلات مربوط به بستر خیس می شود. اکراتوکسین، حساسیت به عفونت های باکتریایی و ویروسی را نیز افزایش داده و به ویژه سبب تشدید عفونت های ناشی از سالمونلا در طیور می شوند. به عبارت دیگر سالمونلاها در حضور اکراتوکسین قدرت بیماریزایی بیشتری خواهند داشت. مطالعه روی حیوانات نشان داد که اکراتوکیسن A جذب شده از دستگاه گوارش و توبولهای کلیه، می تواند وارد چرخه کبدی شده و بعد از خروج  از کبد دوباره جذب شود. این صدمات بازتاب وجود اکراتوکیسن A در جیره است که بر بیشتر دستگاههای بدن اثر منفی گذاشته و انواع مشکلات ثانویه را نیز ایجاد می کند. در پرنده هایی که خوراک آلوده مصرف می کنند سلولهای ایمنی بدن آنها (ماکروفاژها) تقریباً برای مدت کوتاهی قادرند در برابر اثرات مضر این سموم مقابله کند اما بعد از آن دوره، قابلیت زیست سلولهای ایمنی (ماکروفاژها) به سرعت کاهش پیدا کرده و این سم به این ترتیب باعث تضعیف سیستم ایمنی و حساسیت در مقابل امراض می شود. اگر مصرف خوراک آلوده به اکراتوکسین توسط طیور ادامه یابد به دلیل انباشتگی این سم در گوشت و تخم مرغ، حتی سلامت انسان ها نیز می تواند به خطر بیافتد.

نشانه های کلینیکی و کالبد گشایی

با روش های مختلف آنالیزی بالاترین میزان اکراتوکیسن A در کلیه ها و بعد از آن در کبد دیده شد. درکالبد گشایی پرنده هایی که خوراک آلوده مصرف کرده بودند کلیه ها متورم و رنگ پریده بوده، غشای بیرونی و داخلی آنها متخلخل است، خون مردگی، خونریزی و افزایش مشخص در اندازه کلیه ها و تحلیل رفتن سلولهای اپیتلیال در توبولها از علائم مشخص مسمومیت با اکراتوکسین می باشد. پرخونی غشای بیرونی و خطوط قرمز شعاعی در سطح کلیه نشانه نفوذ خون به لایه بیرونی است. در مرغ های تخمگذار به دلیل خونریزی، کبد کمرنگ می باشد. مشخصه بارز صدمه به کبد، تخلخل و لکه هایی پراکنده روی سلول ها و وجود لکه های بیرنگ است، کبد بزرگ شده و خونریزی هم روی سطح آن دیده میشود. گروهی از سلولهای کبدی متخلخل یا سلول های تحلیل رفته به صورت پراکنده در سطح پارانشیم کبدی مشاهده می شوند. بین مصرف خوراک آلوده به اکراتوکیسن A و صدمه به کبد و کلیه در مرغ های با تولید بالا و ترشح چربی به سطح کبد، رابطه مستقیم وجود دارد.

پیشگیری

مهمترین هدف این است که با توجه دقیق به سلامت خوراک، سلامت گله را تضمین کنیم زیرا مطالعات ثابت می کند که انباشتگی اکراتوکیسن A در فرآورده های طیور باعث به خطر افتادن سلامت انسان ها نیز می شود. این سم می تواند با آلبومین خون باند شود و بنابراین برای مدت زمان طولانی می تواند در گوشت باقی بماند. از زمان شناسایی اثرات مضر این سم، لزوم مقابله با آن برای به حداقل رساندن اثرات مضر آن در حیوانات و انسان بسیار مشهود بود. اکراتوکسین موجود در مواد غذایی را می توان با هیدرولیز کردن از بین برد، این واکنش به روش آنزیمی با کربوکسی پپتیداز A انجام می شود. با توجه به این واقعیت که مواد با قابلیت جذب سطحی بر علیه اکراتوکسین ها به اندازه کافی کارا نیستند تحقیقات زیادی برای پیدا کردن میکروارگانیزمی با قابلیت غیرفعال کردن اکراتوکسین A در دستگاه گوارش حیوانات انجام شد. از نمونه های مختلفی مانند مواد خوراکی دامی، پلاسمای خون ، بافت کبد و کلیه، ادرار و مدفوع استفاده شد. با کشت انواع میگروارگانیزم ها در محیط های مختلف کشت، سویه ای که بیشترین قابلیت پیشگری اثرات مضر اکراتوکسین A را داشته باشد شناسایی شد. سویه جدید مخمر” تریکوسپورون مایکوتوکسینی ورانز(Biomin MTV)” به عنوان مناسب ترین سویه توسط شرکت Biomin شناخته شده و هم اکنون به طور موفقیت آمیزی به عنوان افزودنی خوراکی در همه جای دنیا استفاده می شود. نتیجه آزمایشی که بین گله هایی با مصرف خوراک آلوده به اکراتوکسین A و گروهی که همراه با این خوراک آلوده، Biomin MTV هم مصرف کردند نشان داد که گروهی از پرنده ها که خوراک آلوده به اکراتوکسین مصرف کرده بودند، مصرف خوراک بالاتر و ضریب تبدیل غذایی نامناسب تری نسبت به گروه دیگر که همراه با خوراک آلوده از این توکسین بایندر استفاده کرده بودند را داشتند. با افزودن Biomin MTV ، عملکرد با توجه به مقدار مصرف خوراک و ضریب تبدیل به طور مشخصی بهبود یافت. میزان تلفات به طور واضحی در گروه توکسین دار بالاتر بوده و با افزودن Biomin MTV  تلفات تا حدود 50 درصد کاهش یافت. استفاده از  Biomin MTV می تواند اثرات مضر اکراتوکسین بر ماکروفاژها و سیستم ایمنی را کاهش داده و برای دستیابی به بهترین نتایج باید در تمام طول دوره مورد استفاده قرار گیرد.

نتیجه گیری

  1. مایکوتوکسین ها و از جمله اکراتوکسین با کاهش عملکرد گله و افت ضریب تبدیل و تأثیر مضر بر ارگانهای مختلف بدن سالانه باعث ضرر اقتصادی هنگفتی در صنعت طیور می شوند.
  2. به دلیل حساسیت بیشتر واریته های امروزی طیور در مقابل عفونت ها و امراض، برای حفظ سلامت گله باید خوراکی سالم را در اختیار آنها قرار داد تا بتوانند حداکثر توان ژنتیکی خود را در جهت بهبود عملکرد بروز دهند.
  3. به دلیل اینکه این سموم در گوشت و تخم مرغ باقی می مانند لذا باید با تولید فرآورده های طیور عاری از این سموم از بروز عوارض احتمالی در انسان جلوگیری گردد.

با توجه به اثرات سوء انواع مایکوتوکسین ها در طیور و انسان، شرکت سروش رشد از چند سال قبل در انواع کنسانتره های گوشتی تولیدی، اقدام به افزودن ترکیب کاملی از توکسین بایندرهای شرکت Biomin که مؤثرترین خنثی کننده مایکوتوکسین ها می باشند نموده است. این ترکیب در صورت درخواست در کنسانتره های مادر و تخمگذار و انواع مکمل ها نیز قابل افزودن می باشد