در سطح دنیا، کنجاله سویا 69 درصد منابع پروتئینی مورد نیاز دام و طیور را تأمين می­ کند و پس از آن کنجاله کانولا: 13 درصد، کنجاله پنبه­ دانه: 6 درصد وکنجاله آفتابگردان: 5 درصد قرار دارند. با این حال در آمریکا این نسبت به 92 درصد می ­رسد. به طور متوسط 48 درصد کنجاله سویا در جهان به مصرف خوراک مرغ، 26 درصد به خوراک سایر پرندگان، 21 درصد به مصرف خوراک دام و 3 درصد هم به عنوان خوراک ماهی مصرف می­ شود. کنجاله سویا منبع اصلی و ترجیحی پروتئین برای تمام انواع طیور است. دلیل آن میزان و کیفیت پروتئین و اسیدهای آمینه در این ماده اولیه می ­باشد. بطوریکه کنجاله سویا از تعادل مناسب همه اسیدهای آمینه ضروری به جز متیونین برخوردار است. سایر منابع پروتئین گیاهی که می­ توانند جایگزین کنجاله سویا شود (مواد اولیه ­ای همچون کنجاله تخم­ پنبه، کنجاله آفتابگردان، کنجاله کلزا) از تعادل مناسب اسیدهای آمینه ضروری برخوردار نیستند و همچنین مواد ضدمغذی موجود در این مواد اولیه ممکن است استفاده از این منابع پروتئینی جایگزین را محدود سازد. به همین جهت محدودیت هایی در مصرف این مواد اولیه وجود دارد. با این وجود استفاده از مواد اولیه مذکور به عنوان جایگزین کنجاله سویا در همه جای دنیا رایج است. مخصوصاً در شرایطی که دسترسی به کنجاله سویا محدود است و یا مواد اولیه جایگزین کنجاله سویا از نظر اقتصادی می تواند محاسنی برای پرورش دهنده به همراه داشته باشد.

 در مورد مواد اولیه جایگزین کنجاله سویا که در کشور ما در دسترس می­ باشد می توان به کنجاله کلزا، کنجاله آفتابگردان، پودر ضایعات کشتارگاهی طیور و غیره اشاره کرد. حداکثر مقدار توصیه شده جهت استفاده از بعضی منابع جایگزین کنجاله سویا در جدول 1 نشان داده شده است

جدول 1

با توجه به محدودیت های ذکر شده دراین جدول، حداقل 3 تا 4 منبع پروتئین جایگزین برای حذف کنجاله سویا در جیره ها مورد نیاز است. با توجه به اهمیت موضوع در این مقاله سعی شده است به نتایج حاصل از جایگزینی کنجاله سویا با مواد اولیه دیگر بپردازیم. در ادامه به نتایج تحقیقی ارزشمند که در وب سایت شرکت لوهمن منتشر شده است خواهیم پرداخت. در آزمایش مذکور جایگزینی بخش از کنجاله سویا و یا تمام کنجاله سویا در جیره ­های مرغ تخم­گذار با منابع پروتئین جایگزین مثل کنجاله کلزا و کنجاله آفتابگردان مورد بررسی قرار گرفته است. 1320 مرغ تخم گذار شامل: 600 مرغ تخم گذار ال اس ال سفید  720 مرغ تخم­گذار ال اس ال قهوه ای در آزمایش مذکور مورد بررسی قرار گرفت. آنالیز انواع جیره­ های مورد استفاده در این آزمایش در جدول شماره 2 مشاهده می ­شود.

جدول 2

 سه نوع جیره مختلف در مقایسه با جیره شاهد در این آزمایش مورد بررسی قرار گرفت. در یکی از تیمار­ها بخشی از کنجاله سویا با کنجاله آفتابگردان، و کنجاله کلزا و کلزا کیک جایگزین گردید (تیمار 1). در تیمار 2 و 3 تمام سهم کنجاله سویا در جیره با منابع پروتئین دیگر جایگزین شد. اطلاعات مربوط به جایگزینی کنجاله سویا با منابع پروتئین دیگر در جدول شماره 3  قابل مشاهده است.

جدول 3

این آزمایش از 19 تا 72 هفتگی مرغ­های تخم­گذار قهوه ای و سفید مورد انجام شد. در این آزمایش تمامی تیمارها از نظر میزان انرژی، مواد معدنی، ازت و غیره کاملاً مشابه بودند.

تأثیر جایگزینی کنجاله سویا با منابع پروتئین دیگر بر عملکرد مرغ­های تخم گذار در جداول 4 و 5 قابل مشاهده است. در مقایسه مرغ­های تخم گذار قهوه ای و سفید، مرغ­های سفید با وجود درصد تلفات بالاتر، درصد تولید بالاتری داشتند. در بین تیمارها، جایگزینی کنجاله سویا با منابع دیگر تفاوت معنی ­داری در درصد تولید، ضریب تبدیل خوراک، و تلفات ایجاد نکرد. ولی مصرف خوراک در جیره­های با منابع پروتئین جایگزین به طور معنی­ داری پایین تر بود. وزن تخم مرغ، در گروه هایی که کنجاله سویا با منابع دیگر جایگزین شده بود به طور معنی­داری کمتر بود.

سلامت پوست و پاها بین تیمارها تفاوت معنی داری نشان نداد. با این وجود کیفیت پرها در مرغ های تخم گذار گروه کنترل شرایط مناسب تری داشت. (در این مقاله جداول کیفیت پوست و پرها نشان داده نشده است و فقط نتیجه کلی ذکر می شود.)

جدول 4: تأثیر جایگزینی کنجاله سویا با منابع پروتئین جایگزین بر عملکرد مرغ تخم­گذار قهوه ای

جدول 5: تأثیر جایگزینی کنجاله سویا با منابع پروتئین جایگزین بر عملکرد مرغ تخم­گذار سفید

همانطور که در جداول فوق مشاهده می ­شود می­توان کنجاله سویا در جیره ­های مرغ تخم­گذار را با منابع پروتئین دیگر بدون اینکه تغییر عملکرد چندانی رخ دهد، جایگزین نمود. البته استفاده از منابع جایگزین با کیفیت مناسب، همچنین تأمین اسید­های آمینه ضروری با نسبت های مطلوب و همچین استفاده از آنزیم­ها می­تواند شرایط را بهبود دهد. با وجود نتایج ذکر شده در این جدول جهت دستیابی به بهترین عملکرد در گله­ های تخم گذار، مرور منابع علمی بیشتر لازم و ضروری است.

دکتر مصطفی لطفی