این موضوع می­تواند برای شهرهایی همچون شهرکرد نگران کننده باشد.  این مشکل در کشورهایی همچون مکزیک، کلمبیا، اکوادور و … با ارتفاع 2000 تا 2800 متر از سطح دریا مشکلاتی را بوجود آورده است. میزان تلفات در چنین کشورهایی بین 8 تا 12 درصد بوده است که در برخی موارد به 25 درصد نیز می­ رسد. ولی در برخی از همین کشورها، بعضی پرورش دهندگان با به کار بردن برخی روش های مدیریتی توانسته ­اند گله های خود را با تلفات حدود 3 تا 5 درصد پرورش دهند.

همان طور که مشاهده می­شود در بسیاری از استان­های کشورمان در صورتی که مدیریت صحیح اجرا نگردد، سندرم آسیت می­تواند مشکلات بسیاری ایجاد نماید.

آسیت در نتیجه کمبود اکسیژن در دسترس برای عضلات و افزایش نیاز­های متابولیکی بوجود می­آید. بطن راست قلب که خون را به سمت شش­ها پمپ می­کند سعی می­کند که کمبود اکسیژن را با افزایش پمپاژ جبران کند. همه این عوامل منجر به بروز آسیت در گله و افزایش تلفات خواهد گردید.

فاکتور­های متعددی وجود دارد که می­تواند منجر به کمبود اکسیژن در عضلات شود. یکی از مهمترین فاکتورها که منجر به کمبود اکسیژن می­شود، ارتفاع محل پرورش از سطح دریا می­باشد. به طوری که هر چقدر ارتفاع از سطح دریا افزایش می­یابد میزان غلظت اکسیژن در هوا کاهش پیدا می­کند. درجدول ذیل به خوبی این موضوع قابل ملاحظه است:

با این وجود بسیاری فاکتور­های دیگر بطور مستقیم یا غیر مستقیم عملکرد دستگاه تنفسی را تغییر می­دهند. ارتفاع از سطح دریا موضوعی است که چندان قابل تغییر نیست. چرا که مرغداری­ هایی که در ارتفاعات بلند تأسیس شده ­اند چاره­ای جز به کار بردن روش­های مدیریتی مناسب جهت کنترل آسیت ندارند.

یکی از مهمترین موارد تأثیر گذار بر بروز آسیت در گله­های گوشتی، جوجه ­های با کیفیت پایین می­باشد که سیستم تنفسی ناقص یا آسیب دیده دارند. موارد دیگری همچون گرد و خاک، آمونیاک سالن، واکسیناسیون نامناسب، بیماری­های تنفسی همچون آسپرژیلوس­ها و دیگر بیماری­هایی که باعث ضعف سیستم ایمنی و آلودگی خوراک می­ شود همه از عواملی هستند که می­تواند بروز سندرم آسیت در گله را شدت دهند.

یکی از فاکتور­های مهم که باعث افزایش نیاز متابولیک به اکسیژن می­شود دمای پایین سالن می­ باشد. سالن­های که به خوبی ایزوله نشده ­اند و دما به خوبی در آنها قابل کنترل نیست این مشکل را ایجاد می­ کنند. بخصوص از زمانی که هزینه­های سوخت افزایش یافته است این مشکل بیشتر محسوس است. در سرما پرنده برای کنترل دمای بدن خود متابولیسم را افزایش می­ دهد که در نتیجه آن نیاز به اکسیژن نیز افزایش می­یابد. این در حالی است که پرنده­ های با سن کم نمی­توانند به خوبی متابولیسم بدن خود را تنظیم کنند. مخصوصاً اگر بستر به خوبی گرم نشده باشد مستقیماً سلامت پرنده را تحت تأثیر قرار می­دهد که همین انتقال سرما از بستر به بدن پرنده علاوه بر این که پرنده را به انواع بیماری­ها مستعد می­ کند می­تواند یکی از عوامل اصلی بروز آسیت در آینده باشد. لذا دمای مناسب سالن در روزهای ابتدائی پرورش یکی از مواردی است که می­تواند گله را از دچار شدن به سندرم آسیت در آینده محافظت کند.

یکی دیگر از عوامل مهم که میزان احتیاج به اکسیژن را افزایش می­دهد سرعت رشد بالا می ­باشد. علی­ الخصوص در خروس­ها این مشکل بیشتر است چرا که سرعت رشد بالاتری دارند. لذا کنترل سرعت رشد یکی دیگر از نکاتی است که می­تواند بروز آسیت در گله را کاهش دهد. در ادامه به توضیح و بررسی بیشتر روش­های مدیریتی جهت کنترل آسیت در گله­های مرغ گوشتی خواهیم پرداخت.

روش­های مدیریتی

کیفیت جوجه

هر هفته جوجه­ های دهیدراته و حذفی که مستعد بروز آسیت در آینده خواهند بود جمع آوری شود. همچنین مدیران فارم باید حساسیت بالایی نسبت به شرایط انتقال جوجه ­ها داشته باشند. هر گونه شرایط نامناسب هنگام انتقال جوجه از کارخانه­های جوجه­ کشی به فارم­های پرورش طیور می­تواند پرنده را به بروز سندرم آسیت در آینده مستعد نماید. همچنین موارد زیادی در پروسه جوجه ­کشی وجود دارد که می­تواند بر کیفیت جوجه تأثیرگذار باشد. ولی در مجموع این مسائل از کنترل پرورش ­دهنده مرغ گوشتی خارج است. یکی از مهمترین مسائل موضوع تهویه در کارخانه جوجه­ کشی و کیفیت ماشین آلات جوجه­ کشی می­باشد. این نکته علی ­الخصوص زمانی اهمیت بالایی دارد که جوجه ­ها می­خواهند از تخم خارج شوند. این زمان دقیقاً موقعی است که دستگاه تنفس در حال بلوغ و تکامل است. اگر تهویه در این زمان ناکافی باشد پرنده­ ها مستعد بروز آسیت در آینده خواهند شد.

کنترل دما

نکته بسیار مهم در کنترل دما شرایط سالن می ­باشد. به طوری که سالن بایستی کاملاً ایزوله باشد. بستر مناسب که ارتفاعی حدود 10 سانتی متر داشته باشد یکی از نکات مدیریتی مهم علی­ الخصوص در زمستان می­ باشد. گرم کردن کامل و مناسب سالن پیش از رسیدن جوجه ­ها یکی دیگر از نکاتی است که اهمیت بالایی دارد. 24 ساعت پیش از ورود جوجه ­ها به سالن، بایستی تجهیزات گرم کننده سالن را راه اندازی نمود تا دمای مورد نیاز در هنگام ورود جوجه­ ها تأمین شود. اگر دمای بستر مناسب نباشد و پرنده احساس سرما کند به خوبی آب و خوراک را مورد استفاده قرار نمی ­دهد و همین مسئله موجب افزایش تلفات در جوجه­ها و افزایش جوجه ­های حذفی خواهد شد. در واقع در تحقیقات صورت گرفته در فارم­های پرورشی در ارتفاعات، نشان داده شد دمای 34 تا  35 درجه سانتیگراد در هفته اول پرورش بروز آسیت را نسبت به گله­ هایی که در هفته اول در دمای 32 درجه سانتیگراد پرورش داده شده بودند کاهش داد. این اندازه گیری در ارتفاع 8 سانتی متر از سطح بستر به انجام رسید. در این تحقیق پرنده­ هایی که در ارتفاع 2600 متر پرورش داده شدند مورد بررسی قرار گرفتند. در این تحقیق در یک سالن دمای 35 درجه سانتیگراد برای هفته اول در نظر گرفته شد و در سالن دیگر دمای 32 درجه سانتیگراد. در سالنی که هفته اول در دمای 35 درجه سانتیگراد پرورش داده شده بودند تلفات حدود 3 درصد محاسبه گردید و در سالن دیگر حدود 9 درصد. این محاسبه­ی تلفات در 38 روزگی به انجام رسید. این موضوع در مقاله­ای که توسط کمپانی هوبارد منتشر شده است عنوان گردیده است و نتیجه بررسی نتایج مرغدارانی است که در مناطق مرتفع مشغول به فعالیت طیور گوشتی می ­باشند. در این جا لازم به ذکر است که اجرای این روش در مرغداری­ های کشورِ ما نیاز به بررسی­ های بیشتر توسط مرغداران دارد. لذا اهمیت رعایت دمای مناسب در هفته اول موضوعی است که میزان تلفات در آینده را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

کنترل رشد

سرعت رشد و کنترل آن یکی دیگر از مواردی است که بروز سندرم آسیت را در گله­ های پرورش مرغ گوشتی تحت تأثیر قرار می­ دهد. در واقع کنترل سرعت رشد می­تواند بروز آسیت در گله را تا حد زیادی کنترل کند. سرعت رشد در خروس­ها بالاتر از پرنده ­های ماده می­باشد و لذا جدا سازی پرنده­ های نر و ماده می­تواند در کنترل سرعت رشد و رسیدن به موفقیت در کنترل رشد تأثیر بسزایی داشته باشد. برنامه محدودیت خوراک یکی از روش­هایی است که می­توان بوسیله آن سرعت رشد را کنترل نمود. در یکی از مقالات منتشر شده از سوی کمپانی هوبارد، جدول ذیل جهت تغذیه و کنترل سرعت رشد در ارتفاعات 1800 تا 2500 متر از سطح دریا پیشنهاد شده است.

البته نکته ­ای که ذکر آن بسیار ضروری به نظر می­رسد، این است که مقادیر مصرف خوراک و محدودیت آن و وزن هدف در سنین مختلف تا حدود زیادی تحت تأثیر کیفیت خوراک، دمای سالن و غیره قرار دارد و لذا برنامه محدودیت خوراک موفق از سالنی به سالن دیگر متفاوت است و جدول ذیل صرفاً به عنوان یک راهنما مطرح گردیده است و خود پرورش دهنده است که با توجه به این جدول و با توجه به شرایط سالن و منطقه خود بایستی به انتخاب یک روش مناسب جهت کنترل سرعت رشد اقدام نماید. وزن کشی دقیق و به موقع در موفقیت این روش اهمیت بالایی دارد. وزن کشی به میزان دوبار در هفته و یا حداقل یک بار در هفته به موفقیت این روش کمک بسیاری خواهد کرد.

شکل فیزیکی خوراک

استفاده از خوراک با شکل فیزیکی کرامبل به جای خوراک پلت یکی از روش­ هایی است که می تواند تا حد زیادی به کنترل آسیت کمک کند. در واقع استفاده از خوراک کرامبل هم بسیاری از محاسن خوراک پلت را دارا می­ باشد و هم از طرفی با افزایش زمان مصرف خوراک می­تواند تا حدودی سرعت رشد را کاهش دهد.

برنامه ­های نوری

با افزایش ساعات تاریکی نیز می­توان تا حدودی سرعت رشد را کنترل نمود. موضوع نوردهی و روش­های کاربردی آن موضوعی است که در آینده به طور کامل تری مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

برنامه­ های واکسیناسیون

تمامی بیماری­ها می­تواند به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر بروز آسیت در گله تأثیر بگذارد. علی­ الخصوص بیماری­های تنفسی همچون برونشیت، نیوکاسل، مایکو پلاسما و کولی باسیلوس­ها. به کارگیری روش­های جلوگیری از بروز چنین بیماری­هایی در سالن­هایی که در مناطق مرتفع واقعند اهمیت بالایی دارد. این برنامه­ها شامل بیوسکیوریتی مناسب در گله ­ها و انواع روش­های واکسیناسیون صحیح در گله­ ها می­باشد.

جمع بندی

بروز آسیت در گله­ هایی گوشتی که در مناطق مرتفع پرورش داده شوند یکی از مسائلی است که پرورش دهندگان را با مشکل مواجه می­کند. ولی تجربه نشان داده است که با بکارگیری روش­های مدیریتی مناسب همچون کنترل سرعت رشد می­توان بروز این سندرم در گله را تا حد زیادی کاهش دهد. لازم به ذکر است این کاهش سرعت رشد و ضریب تبدیل نهایی در این روش­های مدیریتی در نهایت قابل قبول خواهد بود. اگر چه سرعت رشد و وزن نهایی تا حدی کاهش می­یابد ولی کاهش میزان تلفات خود بسیاری از این مسائل را خواهد پوشاند.

دکتر مصطفی لطفی